FEHM Ü İDRAKİ

Divan edebiyatının usta yazarı İskender Pala’nın bir köşe yazısında okuduğum gibi nükte için eskiler “fehm ü idraki zarafete bağlı kıssa” derlerdi. Ayrıca eski zamanlarda zarif ve nükte sahibi kişilere “nükte-şinas”; ince ve ustalıkla dokundurucu, hoşa giden sözleri söyleyenlere “nükte-gu”; nükteli sözler bulup söyleyen kişilere ise “nükte-perdaz” isimleri kullanılırdı.

Genel olarak nükteler fark edilebilen, ince mana anlamını taşımaktadır. Aynı zamanda zeka inceliğine, bilgiye dayanan, kısa ve anlamlı sözlerdir. Daha çok güldürmekten ziyade düşündürmeyi amaçlarken, duygudan çok akıl işini de kapsar.

Edebiyatımızda ise yazar ve şairlerimizin kimi zaman dizelerinde kimi zaman da satırlarında birbirlerine nükte yaptıklarına rastlamışızdır. Bunlara yer verecek olursak:

Neyzen Tevfik yaşamını büyük bir fakirlik içerisinde geçirmiştir.Bu yüzden Cem Karaca’nın şarkılarına konu olan Gülhane Parkı aynı zamanda ney ustası ve edebiyatımızın şairlerinden olan Neyzen Tevfik’e de yuva olmuştur. Küçük bir barakada Gülhane Parkı’nda yaşayan Neyzen Tevfik güldürücü ve alaycı nükteleriyle de ün salmıştır.

Bürokrasinin Cilvesi
Neyzen Tevfik için İstanbul Valisi Muhittin Üstündağ’ın emriyle bir belediye aylığı tahsis edilmiştir. Bu parayı almak üzere Neyzen Tevfik vilayete gittiğinde, formalite düşkünü yaşlı bir muhasebeciden bahsediliyormuş. Adamı yakından tanıyan Neyzen Tevfik, fevkalade titiz olan muhasebeci için şu açıklamayı yapar: “Bu adam pek fazla kırtasiye düşkünüdür. Hatta Azrail’e bile makbuz almadan canını teslim etmez. Tabii Azrail de bizim harfleri bilmeyip,imza atamadığından bir türlü ölemiyor vesselam ! ...”

Neşe Zamanı
Bütün ömrünü ney’iyle geçiren Neyzen Tevfik’e sorarlar: “Çalarken mi neşelenirsin, yoksa neşeli olduğun zaman mı çalarsın?” Neyzen kaşlarını çatarak cevap verir: “ Ben hırsız mıyım ki, çaldığım zaman neşeleneyim?”

Şiirlerinde insanın hissetmesi gereken bütün duygulara yer veren ve bu duyguları iliklerimize kadar hissetmemizi sağlayan Nazım Hikmet :

Kelebek ve Kartal

Cumhuriyet devri Türk şiirinde Beş Hececiler en sade ve anlaşılır dille şiirler yazıyordu. Bu şairlerden biri “Benim gönlüm bir kelebek/ Dolaşıyor çiçek çiçek...” şeklinde mısraları kitabına alınca Nazım Hikmet bu tarz şiirleri alaya alır ve “gönlü kelebek olan şaire” “Benim Gönlüm” şiirini ithaf eder: “Benim gönlüm bir kartaldır/Nerde güzel görürsem ben:/Haydi derim haydi saldır!.../ Böyle her an kan dökmekten/Gagasının rengi aldır!...”


Aziz Nesin en iyi mizah anlayışına sahip yazarlarımızdan biridir. Çok fazla sürgüne gönderilmiş ve çoğu zaman da okkalı cümleleriyle dikkatleri üzerine çekmiştir. Yaptığı nükteler ise mizah anlayışının göstergesi olmuştur.

Kim Şanslı

Aziz Nesin, Halil Lütfi Dördüncü’nün sahibi olduğu Tan gazetesinde çalışıyordu. Yazar bir gün patrondan elli lira avans ister. Halil Lütfi, avansı ne yapacağını sorar. Nesin,
-Bir alacaklım gelecek, ona vereceğim, der.
-Peki alacaklın gelince gel, al parayı...
Aziz Nesin parayı hemen almak için ısrar eder, patron da kendi düşüncesinde diretir. Bu çekişme uzayınca Aziz Nesin
-Niye şimdi vermiyorsunuz? diye sorar.
Halil Lütfi, sakin sakin düşüncesini açıklar:
-Yahu insanlık halidir. Bakarsın alacaklın ölüverir, borcunu ödemekten kurtulursun. Veya bakarsın alacaklın gelinceye kadar sen ölürsün, o zaman da ben avans vermekten kurtulurum.
Aziz Nesin, patronuna ağlamaklı bakar:
-Benim şansım yoktur Lütfi Bey, ne alacaklım ölür, ne de ben ölürüm. Bende bu şansızlık varken , siz ölürsünüz de alacaklıya ben rezil olurum.

*Kaynakça: Mehmet Nuri Yardım, Edebiyat Kültürü 5
Serpil Tan, TDE 1.Sınıf